Giperurikemiya — qonda siydik kislotasi darajasining juda yuqori darajagacha ko’tarilishi bilan tavsiflanadigan kasallik. Me’yoriy darajaning yuqori chegarasi ayollar uchun 360 mikromol/litr (6 mg/dl), erkaklar uchun esa 420 mikromol/litr (6,8 mg/dl) ni tashkil etadi.
Giperurikemiya turlari
Kasallikning metabolik, buyrakli va aralash turlari ajratiladi.
Kelib chiqishiga ko’ra, kasallik: birlamchi — noma’lum sabablarga ko’ra genetik anomaliyalar oqibatida; ikkilamchi — ayrim kasalliklarning alomati sifatida shakllarga bo’linadi.
Giperurikemiya sabablari
Giperurikemiya modda almashinuvida purin moddasining ishtirok etishi, ovqatda ko’p miqdorda fruktoza mavjudligi yoki buyrak faoliyatining pasayishi tufayli siydik kislotasi hosil bo’lishining tezlashishi natijasida rivojlanadi.
Puringa boy oziq-ovqat iste’mol qilish — giperurikemiyaning asosiy sabablaridan biridir. Oziq-ovqatga bog’liq yana bir sababi — yuqori kaloriyali va yog’li ovqatlar iste’mol qilish, shuningdek ochlik. Ochlikni natijasi shundaki, energiya olish uchun organizm tananing mushak massasini yoqa boshlaydi va bu jarayon davomida chiqarilgan purinlar qon oqimiga o’tadi.
Oziq-ovqatlardagi purinli asoslarning tarkibi turlicha. Adenin va gipoksantinning purinli asoslari yuqori miqdorda bo’lgan oziq-ovqatlar giperurikemiyaning kuchayishiga yordam beradi.
Kishiga siydik kislotasini parchalaydigan ferment — uratoksidaza kerak. Siydik kislotasi darajasining oshishi podagra rivojlanishiga moyillikni oshiradi va juda yuqori darajada bo’lganda buyrak yetishmovchiligiga olib keladi. Odatiy anomaliyalardan qat’iy nazar (genetik tarkibiy qism bilan), neoplazmalarning parchalanish sindromi deyarli har doim o’ta ko’p siydik kislota chiqarilishi bilan kechadi va bu o’z navbatida buyrak yetishmovchiligiga olib keladi. Lyosha-Nixen sindromi ham siydik kislotasining juda yuqori darajalari bilan bog’liq. Metabolik sindrom ko’pincha giperurikemiya bilan ifodalanadi.
Buyrakli giperurikemiya filtrlovchi kanal funktsiyasi buzilishlariga oid.
Kasallikning rivojlanish shartlaridan qat’iy nazar, boshlang’ich mexanizmlari tegishli organlarning kanalli filtrlash funktsiyalarining nuqsonlari hisoblanadi. Orttirilgan shaklning sabablari ko’pincha quyidagilar:
- Keksa odamlarda ateroskleroz va buyrak tomirlarining sklerozlanishi;
- Qandli diabet;
- Gipertoniya;
- Diuretiklar (siydik haydovchilar) yoki aspirin kabi ba’zi dorilar bilan uzoq muddat assosiz davolanish natijasi.
Bundan tashqari, hujayra yadrosidagi nukleotidlarning parchalanishi bilan kechadigan turli qon kasalliklari — limfa tizimi kasalliklari, sarkoidoz, psoriaz va buyraklar ekskretsiyasini buzishi mumkin bo’lgan boshqa patologiyalar kasallik rivojlanishi uchun sharoit yaratib beradi.
Alomatlari
Dastlabki bosqichda interstitsial tipdagi nefrit shakllanib, u bakterial infektsiya ta’siri ostida ikkilamchi pielonefritga aylanishi mumkin. Agar qulay sharoitlar mavjud bo’lsa, buyraklarda tosh hosil bo’ladi. Siydik kislotasi immun tizimining funktsiyalariga ta’sir qiladi. Shuning uchun asosiy simptomatikaga tananing himoya xususiyatlarining pasayishi ham kiradi, buning fonida bemorlarda ko’pincha glomerulonefrit rivojlanishi mumkin. Shuningdek, ushbu patologiyaga qorin og’rig’i sindromi hamroh bo’lishi mumkin.
Giperurikemiya podagra rivojlanishi uchun xavf omillaridan biri hisoblanadi.
Agar yosh bolalarda holsizlik haqida gapiradigan bo’lsak, ular quyidagicha namoyon bo’ladi:
- Artralgiya;
- Mushaklardagi og’riq;
- Tiklar;
- Tungi enurezlar;
- Terlashning ko’payishi;
- Safro yo’llari diskineziyasi;
- Astenik sindrom;
- Intoksikatsiya.
Homiladorlik davrida kasallik homilada ko’plab patologiyalar rivojlanishiga sabab bo’lishini ta’kidlash ham muhimdir. Bu zararli komponentning tuzi jiddiy teratogen va nefrotoksik ta’sirga ega bo’lishiga bog’liq.
Tashxislash
Qonda siydik kislotasi miqdorini aniqlash uchun tadqiqotlar o’tkaziladi. Bundan tashqari, buyrak funktsiyasi (kreatinin, mochevina), oshqozon-ichak trakti faoliyati (bilirubin, amilaza, AST, ALT, ishqorli fosfataza) baholanadi. Podagra rivojlanishiga shubha qilingan bo’lsa, shikastlangan bo’g’imlarning rentgenografik surati olinadi.
Namunalarni olish arafasida keyingi qoidalarga rioya qilish muhim: sinovdan oldin 7-8 soat davomida oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilishni cheklash, 3-4 kun davomida spirtli ichimliklar va oqsillarga boy taomlarni iste’mol qilmaslik.
Tadqiqotlar natijasi tahlil qilish uchun qon topshirilganidan taxminan bir kun o’tib tayyor bo’ladi.
Davolash
Terapiya albatta keng qamrovli bo’lishi kerak. Birinchi navbatda tarkibida yuqori miqdorda purin bo’lgan mahsulotlarni butunlay chiqarib tashlangan parhezga rioya qilish kerak. Taomnomada spirtli ichimliklar va pivo, qovurilgan, dimlangan, pechda pishirilgan taomlar, qaynatma sho’rvalar, yurak, buyraklar, jigar, kolbasa mahsulotlari, turli dudlangan, konservalangan mahsulotlar va dukkaklilar (no’xat, loviya, soya fasulyesi) bo’lmasligi kerak.
Podagra kasalligida tutilishi kerak bo’lgan parhez giperurikemiya uchun mos keladi. Podagra kasalligi haqida→
Bundan tashqari, parhezga amal qila turib, ismaloq, otquloq, pishloq, rediska, kakao, shokolad, gulkaram iste’mol qilish qarshi ko’rsatiladi. Shu bilan birga, keyingi oziq-ovqatlarni taomnomaga kiritish tavsiya etiladi: tovuq, quyon, kurka go’shti, turli vegetarian sho’rvalar va «ikkinchi» go’sht yoki baliq bulyonida tayyorlangan birinchi taomlar, sut va achitqi sut mahsulotlari, meva, ko’katlar, sabzavotlar. «Yengillik kunlari» haftada bir marta amalga oshirilishi kerak.
Medikamentoz fiziatriya holatida probenetsid qo’llaniladi, bu zararli moddalar darajasini pasaytiradi, shuningdek ksantinoksidaza ingibitorlari, «Allopurinol», «Aquaretics», «Febuksostat» preparatlari buyuriladi.
Giperurikemiyani davolashda kuniga 2-2,5 litr suv ichish tavsiya etiladi. Ko’p miqdordagi suyuqlik siydik konsentratsiyasini kamaytiradi va buyraklarda tosh shakllanishini oldini oladi. Suvga biroz limon sharbati qo’shish yanada yaxshiroq.
Oldini olish
Kasallikning oldini olish uchun taomnomani achitqi sut mahsulotlari: yog’siz kefir, tvorog; qaynatilgan qaynatilgan shakldagi yog’siz go’sh yoki baliq (haftasiga 4 martadan ko’p bo’lmagan), tuxum, meva, sharbat, kompot, sabzavot, sabzavotli sho’rva, na’matak va bug’doy kepagi damlamalari bilan to’ldirish kerak.
