Hozirgi vaqtda ko’pchilik ayolllar bachadon ichi spiralini (BIS) kiritish kabi kontratseptsiya usulini afzal ko’rishmoqda. Va bu ajablanarli emas, spiralning kontratseptiv ta’siri 98 foizga yetadi, uning mavjudligi deyarli sezilmaydi va aksariyat hollarda xavfsizdir. Biroq, BIS o’rnatish uchun qaror qabul qilishdan oldin, muayyan bachadon ichi vositasi turini tavsiya qiladigan shifokor bilan maslahatlashib olish kerak, shuningdek shifokor qo’llash uchun mumkin bo’lgan qarshi ko’rsatmalarni ham aniqlaydi.
Bachadon ichi spirali nima?
Bachadon ichi spriali — plastikdan tayyorlangan, bachadon o’lchamiga mos keladigan kichik qurilma hisoblanadi. Bachadon ichi kontraseptivi sirti metall bilan qoplangan bo’ladi (mis, kumush yoki oltin), bu nafaqat infektsiyadan himoyalaydi, balki kontraseptiv ta’sirni ham oshiradi.
Spirallarning ko’plab shakllari mavjud. Bunday vositalarning eng birinchisi Lipps petlyasi bo’lib, uninig tashqi ko’rinishi spiralni eslatadi (ikkilangan «S» harfi shaklida). Lekin Lipps vositasi o’lchami yetarlicha katta va bir qator kamchiliklarga ega edi. Bugungi kunda «T» harfi, «7» soni, uzuk, oval, taqasimon spirallar yaratilgan. Masalan, bugungi kunda mashhur bo’lgan Multiload bachadon ichi spirali taqa shaklida bo’lib, tikonsimon bo’rtmalari tufayli bachadonning yon devolari hisobiga qo’shimcha fiksatsiyani ta’minlaydi.
Bachadon ichi spiralining ta’sir mexanizmi
BIS bachadon bo’shlig’iga kiritilganidan so’ng darhol «ishlash»ni boshlaydi, ya’ni rejalashtirilmagan homiladorlikni oldini oladi. Bachadon ichi spiralining kontratseptiv ta’siri bir necha mexanizmlarga asoslangan:
- Abortiv ta’sir. Bachadon bo’shlig’iga yot jism (BIS) kirganida uning mushaklari tonusi ortadi va bu urug’lantirilgan tuxum hujayra implantatsiyasiga to’sqinlik qiladi. Bundan tashqari, spiral bachadon naychalarining peristaltikasini oshiradi, natijada urug’lantirilgan tuxum hujayra bachadonga ednometriy uning birikishiga tayyor bo’lmaganida yetib boradi. Implantatsiya qilingan hollarda, homiladorlik erta bosqichda homila tushishi turi bo’yicha to’xtatiladi.
- Aseptik yallig’lanish mexanizmi. BIS o’rnatilganidan keyin, spiralga yot jism sifatida qarab, bachadon bo’shlig’iga leykositlar bora boshlaydi. Endometriyning leykositar infiltratsiyasi tuxum hujayraning implantatsiyasiga imkon bermaydi. Bundan tashqari, leykotsitlar, makrofaglar va gistiositlar spermatozoidlarning fagotsitozini kuchaytiradi, natijada, BIS`ning kontratseptiv ta’sirini oshiradi.
- Fermentativ buzilishlar. BIS endometriydagi fermentlarning miqdorini o’zgartiradi va spermiy, tuxum hujayraning yashab qolishiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi sharoitlar yaratadi.
- Prostaglandinlar harakati. BIS o’rnatilgach, biologik faol moddalar — prostaglandinlar intensiv ravishda sintezlana bshlaydi, bu modda reproduktsiyaning ko’plab bosqichlariga ta’sir qiladi.
- Ovulyatsiyani tormozlanishi. O’rnatilgan BiS gipotalamo-gipofiz tizimiga ta’sir qiladi va gonadotropinlarni ishlab chiqarishni qiyinlashtiradi, muvofiq ravishda jinsiy gormonlar shakllanishini ham, natijasida ovulatsiya oldi olinadi.
- Spermaning servikal kanalga migratsiyasiga to’sqinlik qilish. Spiral iplarining oxirlari spermatozoidni bachadon kanaliga kiritishni qiyinlashtiradi. Mirena gormonal spiral o’rnatilgan holda (levonorgestrel saqlaydi), bachadon kanalida servikal shilliq quyuqlashadi.
Spiral qo’yish shartlari va o’tkaziladigan tekshiruvlar
BIS kiritilishidan oldin, ayol zarur tekshiruvdan o’tishi kerak:
- Mumkin bo’lgan qarshi ko’rsatmalarni aniqlash uchun anamnez to’plash;
- Bachadonning joylashuvi va o’lchamini aniqlash uchun ginekologik tekshiruv;
- Qin, bachadon bo’yni yoki uretradan chiquvchi ajralmalarni bakterioskopik tekshiruv;
- Klinik siydik va qon tahlillari;
- OIV-infektsiya, sifilis va gepatit B uchun qon sinovlari;
- Bachadon va ortiqlarining yallig’lanishli kasalliklarini istisno qilish uchun kichik tos a’zolari UT tekshiruvi.
Tekshiruvdan o’tgach, BIS hayz siklining 3-4 kunida kiritiladi. Birinchidan, hayz ko’rish davomida bachadon bo’yni kanali biroz ochiladi, bu esa bachadon ichi spiralini kiritishni osonlashtiradi. Ikkinchidan, menstural qon amortizator sifatida xizmat qiladi va bachadon devorlari va bo’ynining shikastlanish xavfini kamaytiradi. Uchinchidan, hayz ko’rish homiladorlik yo’qligini tasdiqlaydi.
Spiral kiritishga qarshi ko’rsatmalar
Shuni esda tutish kerakki, spiralning o’rnatilishi bir qator qarshi ko’rsatmalarga ega:
- Jinsiy a’zolarning surunkali va o’tkir yallig’lanish kasalliklari mavjudligi;
- Bachadon o’smalarining mavjudligi (mioma, saraton) va tos a’zolarining endometriozi;
- Har qanday darajadagi bachadon bo’yni displaziyasi;
- Har qanday genezli anemiya;
- Disfunktsional bachadon qon ketishlari;
- Surunkali endokrin kasalliklar (qalqonsimon bez kasalliklari, qandli diabet);
- Homiladorlik;
- Bachadon va uning bo’yni tuzilishi anomaliyalari (chandiqli deformatsiya, ektropion).
Bachadon ichi spiralining afzalliklari
BIS bir qator afzalliklarga ega, aynan shular uni ommalashib ketishiga sabab bo’lgan:
- Ishonchli kontratseptsiya ta’siri (98%);
- Uzoq muddatli ta’sir qilishi (3 yildan 10 yilgacha);
- Iqtisodiy foyda;
- Kontratseptiv tabletkalarni qabul qilish kerak emas, bu esdan chiqaruvchilar uchun ayniqsa qo’l keladi;
- Mirena gormonal spirali davolash maqsadlarida kichik o’lchamdagi bachadon miomalari va 1 — 2 darajali genital endometriozda qo’llaniladi;
- Kundalik nazorat talab qilmaydi;
- Jinsiy aloqaga ta’sir qilmaydi;
- BIS olib tashlangandan so’ng reproduktiv funktsiya (homilador bo’la olish) darhol tiklanadi;
- Yosh onalar uchun ideal kontratseptiv vosita.
Bachadon ichi spiralining kamchiliklari
Barcha afzalliklarga qaramay, bachadon ichi kontratseptsiya usuli ham salbiy jihatlarga ega. Quyidagi nojo’ya ta’sirlar yuzaga kelishi mumkin:
- Hayz ko’rishni kuchaytirish va / yoki uzaytirish;
- Hayz paytida og’riq;
- Menstruatsiyalar orasida qon ajralishlari;
- BIS`ning o’z-o’zidan tushib ketishi (ekspulsiya);
- BIS`ni kiritish paytida yoki taqish jarayonida bachadon perforatsiyasi;
- Bitta doimiy jinsiy sherikni talab qiladi;
- Tug’magan ayollarga spiral kiritish tavsiya etilmaydi;
- Bachadondan tashqari homiladorlik xavfini oshiradi;
- Kichik tos a’zolarining yallig’lanish kasalliklari xavfini oshiradi;
- Har oy mustaqil nazorat qilishni talab qiladi;
- Endometriyning to’laqonligini pasaytiradi, bu esa homiladorlik ehtimolini kamaytiradi.
