Emizish — ona va bola hayotida alohida ahamiyatga ega davr hisoblanadi. Ammo ertami-kechmi, u oxiriga yetadi. Bolani sutdan chiqarish uchun nima qilish kerak, qaysi yoshda ko’krakdan ayirish yig’i va injiqliksiz kechadi? Mutaxassislar qanday qilib bolani ko’krak sutidan chiqarishni tavsiya etishadi?
Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (JSST) tavsiyalariga ko’ra, 6 oylikkacha ona suti bilan emizilayotgan chaqaloq boshqa turdagi oziq-ovqat va suvga muhtoj emas. Ammo vaqti kelib, ona suti bola organizmining normal rivojlanishi uchun yetarli bo’lmay qoladi. Shunda chaqaloqning ratsioniga qo’shimcha ovqat, so’ngra to’laqonli ovqatlanish — kattalar taomnomasi kiritiladi. Ayni paytda ko’plab onalarda savol tug’iladi: emizishni qachon va qanday qilib to’xtatish kerak, to’g’ri vaqtni qanday tanlash kerak?
Qaysi yoshda bolani sutdan chiqarish tavsiya etiladi?
Zamonaviy pediatrlar, psixologlar, emizish bo’yicha maslahatchilar chaqaloqni ko’krak suti bilan iloji boricha uzoq vaqt davomida emizishni maslahat berishadi, ammo o’rinli yoshgacha albatta. Odatda bunday yosh bir-yarim, kamroq hollarda ikki yoshga teng bo’ladi. Ba’zi onalar bolani 3-4 yoshligigacha emizishda davom etadilar, buni bolalari bilan bunday jismoniy va ruhiy aloqani to’xtatishdan qo’rqish bilan tushuntirishadi.
Ijtimoiy so’rovlar natijasiga ko’ra, onalar orasida bolani emizishdan chiqarishning optimal deb bola ruhiy va jismoiy jihatdan ona sutisiz qolishga tayyor bo’lgan vaqtni hisoblashadi, bu taxminan bolaning bir yoshligiga to’g’ri keladi. Ko’p ayollar bolaning bir yoshli bo’lishida emizishni to’xtatishadi va buning sababini quyidaicha izohlashadi:
- Bola hozirda mutlaqo «kattalar» taomini iste’mol qilishi, albatta muayyan cheklovlar bilan;
- Ko’krak sutida zaruriy vitaminlar va himoya moddalari miqdori kamayishi;
- Ishga chiqish kerakligi;
- Ular o’zini «sut fabrikasi» kabi his qilishdan charchaganliklari.
Shu bilan birga, maslahatchilar ona suti bilan emizishni iloji boricha 1,5-2 yoshgacha to’xtatmaslikni tavsiya etishadi, chunki sutning tarkibi bolaning o’sishi sari o’zgarib turadi va o’zida bolaga aynan hozirgi davrda zarur bo’lgan foydali moddalarni saqlaydi.
Qanday qilib bolani sutdan ajratish kerak?
Ba’zi onalarda bolani sutdan ayirish jarayoni deyarli oson va og’riqsiz o’tadi, ba’zi onalarda esa chaqaloq bu qaror bilan rozi bo’lmasligi va injiqlik qila boshlashi bilan. Bolani ko’krakdan chiqarish imkon qadar osonroq kechishi uchun asta-sekin uni sutkasiga 1-2 marta, faqat ertalab va kechqurun emizish tartibiga o’tish kerak, ya’ni bola kun davomida emishni talab qilmasligiga erishish. Ona organizmi asta-sekin sut ishlab chiqarishni kamaytiradi, ko’krak «shishmaydi». Bu holda bola bir necha kecha boshqa oila a’zosi bilan, onasidan alohida ravishda uxlashi kifoya. Ushbu uslubning afzalliklari:
- Bola ona suti hidini sezmaydi;
- Otasi yoki buvisi uni tinchitib, ovutib, unga suv yoki kompot berishi mumkin;
- Ona bolani sutdan chiqarish yoki uni ko’krakka qo’yish tanlovi orasida arosatda qolmaydi.
Agar chaqaloq har bir ovqatlanishdan so’ng onasining sutini emishga o’rganib qolgan bo’lsa, unda emizishni keskin to’xtatish bolaga salbiy ta’sir ko’rsatishi va hatto isteriyaga olib kelishi ham mumkin. Bu holda sutdan ajratish usuli boshqacha bo’ladi. Bir muncha vaqt davomida oldin bolani kunduzi emizishdan ayirish, uning e’tiborini mazali sharbat, kompot, toza suv bilan chalg’itish kerak, shundan so’nggina bolani kechki emizshdan chiqarish ham mumkin bo’ladi. Bundan tashqari, boshqa tavsiyalar ham mavjud:
- Emizish odatini o’zgartiring: bola uchun odatiy bo’lmagan sharoitlarda emizing, masalan o’ng tomonga yonboshlab emas, chap tomonga yonboshlab emizish;
- Emizish vaqtlariga o’zgartirish kiriting;
- Boshqa atir-upalardan foydalaning, bola o’rgangan hidlarni sezmasa, begonasirab, kamroq ema boshlaydi.
Ayrim onalar ba’zan bolani bir necha kun buvisi yoki qarindoshi qaramog’ida qoldirib, birdaniga emizishni to’xtatishga qaror qilishadi. Shu vaqt ichida bola onani ko’rmay turib, ko’krakni «unutadi» va uni doimiy so’rashni bas qiladi. Agar ayol bolani birdan emizishdan ayirishga qaror qilsa, muammolarga duch kelmaslik uchun quyidagilar tavsiya etiladi:
- kun davomida ichiladigan suyuqlik miqdorini kamaytirish;
- issiq ovqatni cheklash;
- qattiq ich kiyim kiyish;
- shishgan ko’krak og’rig’ini bartaraf etish, ko’krakda sut dimlanishi va to’planib qolishini kamaytirish uchun sut to’liq qaytguniga qadar uni kam-kam sog’ib turish.
Agar laktatsiya jarayonini tabiiy ravishda to’xtatib bo’lmasa, ginekologga murojaat qilish va shifokor bilan birgalikda organizmda sut ishlab chiqarishni to’xtatish uchun dori-darmon tanlash kerak bo’ladi.
Bolani sutdan ayirish: xalqona urf-odatlar
Bolani emizishdan ajratish — ona va bolani ruhiy jihatdan bog’laydigan «rishta»ning uzilishdir. Bu borada xalq orasida bir qancha taniqli tavsiyalar va taqiqlar mavjud, ulardan eng mashhurlari:
- Bolani yozda, qishda, erta bahorda, ro’za vaqtida ko’krakdan ajratib bo’lmaydi;
- Emizishni to’xtatgandan keyin uni qayta tiklash mumkin emas.
Nima uchun emizishni qayta tiklab bo’lmaydi? Xalq orasida bundan so’ng, bola «ko’zli» bo’lib qoladi, ya’ni boshqalarga «ko’zi tegadi» degan gap bor. Ehtimol, bu emizishni qayta tiklashdan so’ng kuni kelib yana ko’krakdan ajratish bolaning va onaning ruhiyatiga salbiy ta’sirni bartaraf qilish uchun kerakdir.
Ko’krak sutidan yozda ajratib bo’lmasligi ancha tushunarliroq, bu vaqt sut bolani turli ichak infektsiyasidan, qishda esa — viruslardan, erta bahorda — avitaminozdan himoya qiladi.
Boshqa xalqona vositalar, masalan ko’krakka achchiq narsa surtish yoki bolani qo’rqitish uchun katta dog’lar chizish kabi usullardan yiroq bo’lgan ma’qul, bu bolaning psixikasiga salbiy ta’sir etishi mumkin.
Va, albatta, har bir ayol o’z ahvoliga, hissiy holatiga va bolaning sog’lig’iga qarab, istalgan vaqtida emizishni to’xtatish huquqiga ega.
